دریاچه نمک حوض سلطان

دریاچه نمک حوض سلطان در 40 کیلومتری شمال شهرستان قم و 85 کیلومتری جنوب تهران و در حاشیه بزرگراه تهران قم قرار دارد .این دریاچه که به دریاچه ساوه قم ودریاچه شاهی هم معروف است به مساحت تقریبی 240 کیلومتر مربع درشمال شرق شهرستان قم واقع شده است ورشته کوههای البرز درشمال آن قرار دارد وسعت و شکل دریاچه متناسب با ورود آب و میزان بارندگی آن در فصول مختلف سال متفاوت است . درمواقع بارندگی و ذوب برف های ارتفاعات اطراف چون بر میزان آب ورودی افزوده می شود ، وسعت آن زیاد و درغیر از این ایام وسعت آن کاهش می یابد . بدین ترتیب سطح آب دریاچه پیوسته در نوسان است.

درموقع پرآبی سطح دریاچه گسترش می یابد و آب آن اراضی پست و شوره زار باتلاقی پیرامون را می پوشاند و دریاچه بزرگی به طول 18 وعرض 16 کیلومتر تشکیل می دهد که به نام دریاچه حوض سلطان یا کویرنمک مشهور است. رودهای متعددی به این دریاچه وارد می شوند که عموما" از اراضی شوره زار و نمکی اطراف عبور می کنند.

حوض سلطان در سال 1883 میلادی و بر اثر ساخت جاده شوسه تهران قم تشکیل شد

راههای ورود به منطقه : در 35 کیلومتری مسیر قم-تهران جاده خاکی وجود دارد که به دریاچه می رسد . درون دریاچه نیز جاده خاکریزی هست که برای جلوگیری از فرو رفتن خودروها در باتلاق و بهره برداری از نمک دریاچه مورد استفاده قرار می گیرد .

دریاچه حوض‎ سلطان یا دریاچه شاهی ، فرو افتادگی نامتقارنی با 330 كیلومترمربع وسعت، در 35 كیلومتری شمال قم و در شمال باختری دریاچة نمك است. این دریاچه شامل دو چالة جدا از هم یكی به نام «حوض‎سلطان» و دیگری به نام «حوض‎مره» است كه با آبراهة باریكی به هم وصل می‎شوند. حوضة باختری )حوض‎سلطان) دارای بلندی 806 متر از سطح دریا است كه به طور معمول از روان‎آب‎های سطحی تغذیه می‎شود. حوضة خاوری (حوض‎مره)، افزون بر روان‎آب‎ها، از رودهایی مانند رودشور و قره‎چای نیز بهره می‎گیرد. مطالعات مستوفی (1350) نشان می‎دهد كه آب‎ ابتدا وارد حوض ‎مره شده و پس از پر شدن آن، از مسیل دو حوض گذشته وارد حوض‎سلطان می‎شود و هنگامی كه آب در حوض‎سلطان چند متر بالاتر آمد، به طرف حوض‎ مره باز می‎گردد و سر ریز این دو حوض، به دریاچة نمك تخلیه می‎شود. مشاهدات صحرایی كرینسلی (1970(، نشان می‎دهد كه از مركز دریاچه به خارج دو پهنة جداگانة قابل شناسایی است. یكی مركز دریاچه كه حدود 24 درصد از مساحت آن را زیر پوشش دارد و با پوستة نمكی پوشیده شده است. دوم، زون مرطوب كه 76 درصد بقیه را تشكیل می‎دهد كه به زون گیاهان ریشه‎ بلند به پهنای 20 متر می‎رسد. پوستة نمكی با 5 سانتیمتر ضخامت، شامل نوارهای هم‎ مركز سفید و خاكستری است و در زیر آن سیلت‎های رسی و خاكستری رنگ مرطوب قرار دارد.

این زون (پوستة نمكی) به طور فصلی با آب پوشیده می‎شود، ولی مناطق مركزی آن ممكن است در تمام سال، آب‎دار باشد. مطالعات انجام شده در زون مرطوب نشان داده كه میزان رس موجود در نمونه‎ها، 35 تا 45 درصد است كه 10 تا 90 درصد كانی‎ها، كائولینیت ‎است. در پشته‎های شن و ماسه‎ای زون گیاهان با ریشة بلند، چند خط داغ آب وجود دارد كه به سمت سراشیبی تا ارتفاع 826 متر ادامه دارد. اختلاف ارتفاع بین پست‎ترین و بلندترین خط داغ آب 20 متر است. پیشروی وسیع مخروط ‎افكنه‎ها در پهنای زون مرطوب و روی پوستة نمكی نشانگر آن است كه روان‎ آب سطحی بیش از گذشته است و تغییر آب و هوایی به سوی دورة مرطوب‎تر از گذشته، پیش می‎رود.

مطالعات معتمد و همكاران (1356) نشان داده است كه رسوبات حوض ‎سلطان بیشتر از نوع گچ و نمك، مارن و رس است. بررسی‎های لرزه‎نگاری و حفاری نیز نشان داده كه نمك تا عمق 46 متر وجود دارد. این نمك، به صورت 5 لایة جدا از هم با ضخامت كل تا 20 متر است كه با رس‎های قهوه‎ای تا خاكستری از یكدیگر جدا می‎شوند.

 منبع:کویر ایران